एक 'हिमॅन' गेला! : हिंदी चित्रपटसृष्टीतील 'धरम पाजी' अर्थात धर्मेंद्र यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली!

 एक 'हिमॅन' गेला! : हिंदी चित्रपटसृष्टीतील 'धरम पाजी' अर्थात धर्मेंद्र यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली!

सर्वोच्च सन्मान: पद्म भूषण (२०१२)

'एक दमदार अभिनयाचा जट यमला पगला, दिवाना काळाच्या पडद्याआड..!'

जेव्हा जेव्हा भारतीय चित्रपटसृष्टीतील 'सुपरस्टार' या शब्दाचा उच्चार होतो, तेव्हा काही चेहरे डोळ्यासमोर आपसूक उभे राहतात. त्यापैकीच एक म्हणजे 'धरम पाजी' अर्थात धर्मेंद्र सिंग देओल. त्यांच्या निधनाची बातमी आज केवळ बॉलिवूडसाठीच नव्हे, तर जगभरातील कोट्यवधी रसिकांसाठी एक वैयक्तिक आणि न भरून येणारी हानी आहे. 'शोले' मधल्या वीरूच्या भन्नाट आणि खट्याळ भूमिकेसाठी त्यांनी रसिकांच्या मनाचा ठाव घेतला, आणि तो ठाव त्यांनी अखेरपर्यंत टिकवून ठेवला. अगदी वयाच्या ८९ व्या वर्षी देखील आजच्या तरुण कलाकारांसोबत सहज आणि तितक्याच उत्साहाने अभिनय करणारे हे हिंदी चित्रपट सृष्टीतील दिग्गज, प्रसिद्ध अभिनेता 'हिमॅन' आता आपल्यात नाही, यावर विश्वास ठेवणे कठीण आहे.

 अभिनयाचा 'जट यमला पगला दिवाना'

धर्मेंद्र यांच्या कारकिर्दीकडे पाहिल्यास लक्षात येते की, त्यांनी कोणत्याही एका विशिष्ट साच्यात स्वतःला बांधून ठेवले नाही. त्यांच्या अभिनयात एक अशी नैसर्गिक जादू होती की, ते प्रत्येक भूमिकेत स्वतःला पूर्णपणे झोकून देत असत. एकाच वेळी ते 'फूल और पत्थर'मध्ये क्रूरता दाखवणारे अँग्री यंग मॅन होऊ शकत होते, तर दुसऱ्याच क्षणी 'चुपके चुपके' मध्ये साधेपणा आणि विनोदबुद्धीने प्रेक्षकांना हसवू शकत होते.

त्यांची ओळख 'एक्शन हिरो' म्हणून झाली असली तरी, ते तितक्याच ताकदीने रोमँटिक भूमिका साकारत असत. 'मेरा गाँव मेरा देश' मधील त्यांचे काम असो किंवा 'सत्यकाम' मधील गंभीर भूमिका – त्यांच्या अभिनयाची रेंज खूप मोठी होती. 'जट यमला पगला दिवाना' या शीर्षकाप्रमाणेच, त्यांच्या भूमिकांमध्ये एक प्रकारचा 'दिवाना'पणा, एक उत्साह आणि एक अद्वितीय 'जट' (पंजाबी) साधेपणा होता, जो प्रेक्षकांना खूप भावला.

 ‘हिमॅन’ची दमदार व्यक्तिरेखा

धर्मेंद्र यांना 'हिमॅन' हे टोपणनाव मिळाले, ते त्यांच्या पिळदार शरीरयष्टीमुळे आणि पडद्यावरील त्यांच्या दमदार उपस्थितीमुळे. आजही अनेक अभिनेते त्यांच्या 'मॅनली' लूकचे उदाहरण देतात. त्यांची उंची, देखणे रूप आणि प्रभावी आवाज यामुळे ते पडद्यावर आले की, प्रेक्षकांच्या नजरा त्यांच्यावर खिळून राहायच्या.

पण या 'हिमॅन' मध्ये केवळ बाह्य ताकद नव्हती, तर एक कोमल आणि हळवा माणूस दडलेला होता. 'शोले'मध्ये वीरू आणि जयची (अमिताभ बच्चन) मैत्री, वीरू आणि बसंतीचा (हेमा मालिनी) प्रेमळ रोमान्स आजही भारतीय सिनेमाच्या इतिहासातील सुवर्णक्षण आहेत. 'शोले'मधील 'बसंती, इन कुत्तों के सामने मत नाचना' हा संवाद असो वा दारू पिऊन पाण्याची टाकीवर चढून केलेली 'सुसाईड'ची धमकी, आजही या दृश्यांमुळे चेहऱ्यावर हसू येते आणि डोळे पाणावतात. ही त्यांच्या अभिनयाची ताकद होती की, त्यांनी विनोदी आणि गंभीर दोन्ही भूमिकांमध्ये आपले स्थान अढळ केले.

पडद्यामागील साधा, जमिनीवरचा सुपरस्टार

तुम्ही अगदी योग्य म्हटले आहे की, "पडद्यामागे इतका साधा, जमिनीवरचा आणि मनानेही सुपरस्टार असलेला अत्यंत देखणा कलाकार जे आयुष्य स्वतःच्या अटींवर जगले." हेच धर्मेंद्र यांचे खरे वैशिष्ट्य होते. प्रचंड यश, प्रसिद्धी आणि ग्लॅमरच्या जगात वावरतानाही, त्यांनी आपला ग्रामीण साधेपणा आणि प्रामाणिकपणा जपला.

ते मूळतः पंजाबमधील साहनेवाल या गावचे. त्यांच्या बोलण्यात, वागण्यात आणि विचारांमध्ये मातीशी जोडलेलं हे नातं नेहमी जाणवत असे. अनेकदा मुलाखतींमध्ये त्यांनी आपल्या संघर्षाच्या दिवसांची आठवण करून दिली आहे. त्यांचे चित्रपटांवरील प्रेम इतके तीव्र होते की, केवळ एका हिंदी चित्रपटात काम करण्यासाठी ते मुंबईत आले आणि त्यांनी ही स्वप्ननगरी जिंकून दाखवली.

त्यांचा स्वभाव अत्यंत प्रेमळ होता. बॉलिवूडमधील त्यांचे समकालीन कलाकार आजही त्यांच्या 'धरम पाजी' या भूमिकेबद्दल आदराने बोलतात. ते केवळ मोठे स्टार नव्हते, तर एक चांगले माणूस होते. त्यांच्या साधेपणामुळे आणि कोणत्याही प्रकारचा अभिनिवेश नसलेल्या स्वभावामुळे ते सहकलाकार आणि तंत्रज्ञांमध्येही प्रिय होते.

आयुष्य स्वतःच्या अटींवर जगणारा कलाकार

धर्मेंद्र यांनी आयुष्यात अनेक चढ-उतार पाहिले, पण ते नेहमी आपल्या तत्त्वांशी प्रामाणिक राहिले. त्यांनी व्यावसायिक यशस्वी भूमिकांसोबतच 'बंदिनी' किंवा 'सत्यकाम' सारख्या कलात्मक महत्त्वाच्या चित्रपटांमध्येही काम केले, जिथे केवळ पैसा नव्हे, तर कला महत्त्वाची होती. त्यांनी राजकारणातही प्रवेश केला, पण त्यांचे मन नेहमीच शेतीत आणि कवितेत रमत राहिले.

आजच्या पिढीतील कलाकारांसोबत काम करतानाही त्यांनी कधी आपला जुना मोठेपणा दाखवला नाही. 'अपने', 'यमला पगला दिवाना' सिरीज आणि अलीकडील 'रॉकी और रानी की प्रेम कहानी' या चित्रपटांमध्ये त्यांनी सहज आणि उत्साहाने काम केले. विशेषतः 'रॉकी और रानी...' मधील त्यांच्या भूमिकेने तरुणाईलाही त्यांच्या प्रेमात पाडले. ८९ व्या वर्षीही तरुण कलाकारांसोबत सहज अभिनय करण्याची त्यांची क्षमता सिद्ध करते की, त्यांची कलेवरील निष्ठा आणि उत्साह कधीही कमी झाला नाही.

----------------

ॲक्शनचा बादशहा आणि संवेदनशील अभिनेता: ‘पद्म भूषण’ धर्मेंद्र यांच्या कारकिर्दीचा वेध

हिंदी चित्रपटसृष्टीत 'ही-मॅन' आणि 'गरम धरम' म्हणून ओळखले जाणारे ज्येष्ठ अभिनेते धर्मेंद्र सिंग देओल यांचा प्रवास हा केवळ अभिनयाचा प्रवास नाही, तर ग्रामीण तरुणाने आपल्या मेहनतीने आणि संवेदनशील अभिनयाने प्रेक्षकांच्या मनावर राज्य करण्याचा एक अद्भुत अध्याय आहे. ५० वर्षांहून अधिक काळ चाललेल्या त्यांच्या कारकिर्दीत, त्यांनी ॲक्शन, रोमान्स आणि विनोदी भूमिकांमध्ये स्वतःचा ठसा उमटवला.

धर्मेंद्र यांना मिळालेले पुरस्कार आणि सन्मान त्यांच्या अष्टपैलुत्वाचा पुरावा आहेत.

 सर्वोच्च सन्मान: पद्म भूषण (२०१२)

भारत सरकारने २०१२ मध्ये धर्मेंद्र यांना 'पद्म भूषण' या देशातील तिसऱ्या सर्वोच्च नागरिक पुरस्काराने सन्मानित केले. हा सन्मान भारतीय चित्रपटसृष्टीतील त्यांच्या दीर्घ आणि अमूल्य योगदानाचा गौरव आहे. एका सामान्य पार्श्वभूमीतून येऊन त्यांनी राष्ट्रीय स्तरावर मिळवलेला हा बहुमान त्यांची मेहनत आणि लोकप्रियता सिद्ध करतो.

जीवनगौरव: चित्रपट क्षेत्रातील सर्वोच्च सन्मान

धर्मेंद्र यांचा पडद्यावरील दमदारपणा आणि ऑफ-स्क्रीन साधेपणा प्रेक्षकांना नेहमीच भावला. त्यांच्या संपूर्ण कारकिर्दीचा गौरव करण्यासाठी त्यांना अनेक जीवनगौरव पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले:

• फिल्मफेअर जीवनगौरव पुरस्कार (१९९७): हा पुरस्कार त्यांच्या संपूर्ण आणि उल्लेखनीय कारकिर्दीचा शिखरबिंदू ठरला.

• इंटरनॅशनल इंडियन फिल्म अकॅडमी (IIFA) जीवनगौरव पुरस्कार (२००५): जागतिक स्तरावर भारतीय चित्रपटांचे प्रतिनिधित्व केल्याबद्दल त्यांना हा आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला.

निर्माता म्हणून राष्ट्रीय स्तरावर यश

धर्मेंद्र यांनी केवळ अभिनेता म्हणूनच नाही, तर निर्माता म्हणूनही आपला ठसा उमटवला. त्यांच्या निर्मिती संस्थेअंतर्गत बनलेला 'घायल' (१९९०) हा चित्रपट भारतीय सिनेमाच्या इतिहासातील महत्त्वाचा ठरला.

• राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (१९९१): 'घायल' चित्रपटाला 'सर्वोत्तम लोकप्रिय चित्रपट' (Providing Wholesome Entertainment) या श्रेणीत राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला.

• फिल्मफेअर पुरस्कार (१९९१): याच चित्रपटाने 'सर्वोत्तम चित्रपट' हा फिल्मफेअर पुरस्कारही पटकावला.

धर्मेंद्र यांनी अनेक ऐतिहासिक आणि यशस्वी चित्रपटांत काम केले आहे, ज्यात 'शोले', 'सत्यकाम', 'चुपके चुपके', आणि 'मेरा गाँव मेरा देश' यांचा समावेश आहे. त्यांच्या अभिनयाला अनेकदा 'सर्वोत्तम अभिनेता' म्हणून नामांकन मिळाले असले तरी त्यांना प्रमुख पुरस्कार मिळाला नाही. मात्र, लाखो चाहत्यांकडून मिळालेले प्रेम, आदर आणि 'ही-मॅन'ची उपाधी हा त्यांच्यासाठी कोणत्याही पुरस्कारापेक्षा मोठा सन्मान आहे, यात शंका नाही.

असंख्य आठवणी, गाणी मनात रुंजी घालतील

धर्मेंद्र यांनी आपल्या कारकिर्दीत केवळ भूमिका साकारल्या नाहीत, तर पडद्यावर असंख्य 'रोमान्स' आणि 'एक्शन'चे क्षण जिवंत केले. 'पल पल दिल के पास', 'आज मौसम बड़ा बेईमान है', 'मैं जट यमला पगला दिवाना' किंवा 'ड्रीमगर्ल' यांसारखी त्यांची गाणी आजही लोकांच्या ओठांवर आहेत. ही गाणी केवळ संगीत नाहीत, तर एका युगाच्या भावना आहेत, ज्या धरम पाजींच्या व्यक्तिमत्त्वाने अधिक सुंदर केल्या. त्यांच्या असंख्य आठवणी, त्यांच्या भूमिका, त्यांचे साधे हसू आणि त्यांचे मनाला भिडणारे अभिनय... हे सर्व रसिकांच्या मनात कायम रुंजी घालत राहील. एक चतुरस्त्र अभिनेता, एक प्रेमळ माणूस आणि एक सच्चा 'जट' म्हणून धरम पाजी नेहमी स्मरणात राहतील. त्यांनी आयुष्य स्वतःच्या अटींवर जगले आणि जाताना अभिनयाचा एक असा वारसा मागे ठेवला आहे, जो पुढील अनेक पिढ्यांसाठी प्रेरणास्रोत राहील.

भावपूर्ण श्रद्धांजली, धरम पाजी!

ॐ शांती....

-------------